"Droogte zet onze natuurlijke airco uit"
Onderzoekers CurieuzeNeuzen in de Tuin maken tussenstand op
Van de natste zomer sinds de start van de metingen naar de droogste juli sinds 1991: de slimme gazondolken van CurieuzeNeuzen in de Tuin brengen nog tot en met oktober verslag uit van de droogte en hitte in de Vlaamse tuinen. Met de hulp van 3000 burgerwetenschappers maakt het wetenschappelijk team de tussentijdse balans op. Het bodemvocht staat op het laagste peil in twee jaar, en de tuinbodemtemperatuur kwam nu al 25% vaker hoger uit dan vorig jaar. En bijna niemand ontkomt nog aan het meest zichtbare gevolg van deze droogte: het bruine gazon in onze achtertuinen.
Na een succesvolle meetcampagne in 2021 meten sinds 3 april 2022 opnieuw 3000 slimme sensoren in tuinen over heel Vlaanderen. Elke 24 uur sturen de gazondolken via het Internet of Things-netwerk van Orange Belgium hun temperatuur- en bodemvochtdata door naar de databank van de onderzoekers van de Universiteit Antwerpen. Deze unieke manier van dataverzameling stelt de onderzoekers nu al in staat de twee meetjaren langs de meetlat te leggen. Daarbij valt vooral de droogte van de huidige zomer op, die in schril contrast staat tot de natte zomer van 2021.
Laagste bodemvochtpeil in twee jaar
Vorig jaar lag het bodemvocht rond deze tijd op 38%, woensdag 3 augustus 2022 tikte het gemiddelde in Vlaanderen 15% aan (zie onderstaande grafiek). De hittedagen duwden het bodemvocht naar de laagste waarden in twee jaar.
Het bodemvochtpercentage is op korte tijd dieper weggezakt dan tijdens de droge periode in het voorjaar. De huidige warmte zit daar voor iets tussen, maar ook de planten verbruiken in deze tijd van het jaar meer water, nu de tuin in volle glorie staat. Ook zorgen de zonnige dagen met droge luchten ervoor dat het nog aanwezige water sneller verdampt.
De droogte komt bovendien harder binnen in West-Vlaanderen dan in het oosten van Vlaanderen. Daar is het neerslagtekort het grootst, met een bodemvochtgehalte in de tuinen dat momenteel 1,5% lager ligt dan bijvoorbeeld in Limburg. Voor tuinen op het platteland ligt het gemiddelde zelfs 2% lager.
De kleine hoeveelheid regen van de afgelopen dagen is lang niet voldoende om de reserves aan te vullen.
Bruin gras
Het meest zichtbare gevolg van de huidige droogte is het verkleurde gazon in ieders achtertuin. "In een recente vragenlijst gaf slechts 5% van de deelnemers aan nog een frisgroen gazon te hebben", zegt bioloog Jonas Lembrechts (UAntwerpen). "50% rapporteerde zelfs een bruin tot dor grasveld in de tuin. Door de informatie uit de vragenlijst te koppelen aan de data van de gazondolken, weten we dat bruine gazons vooral te zien zijn op drogere en warmere bodems."
De droogte zien we niet enkel in onze gazons terugkomen, ook bomen gaan hier en daar al in herfstmodus. Lembrechts: "Op satellietfoto’s zien we dat heel West-Europa steeds bruiner kleurt. In de meeste gevallen kan het gras en de natuur zich bij nieuwe neerslag herstellen. Als de droogte de komende weken echter aanhoudt, kan er een vicieuze cirkel – een zogenaamde feedbackloop – ontstaan die de temperatuur nog verder verhoogt: de bruine vegetatie kan minder zonne-energie in verdamping omzetten en zal zo verder opwarmen. Daardoor zullen huidige droogteperiodes ook warmer zijn dan de droogteperiodes eerder in het seizoen."
Ook de warmte houdt aan
Die extra warmte door de droogte belooft weinig goeds. Hoewel er nog geen officiële hittegolf opgetekend kon worden, is het aanhoudend al heel warm geweest. Zo zagen onze tuinbodems de afgelopen maanden al een kwart meer warme dagen (waarbij de bodemtemperatuur overdag boven de 20°C uitkwam) dan in dezelfde periode vorig jaar.
Het verschil in warmte tussen de stad en het platteland is groter dan vorig jaar. We zien voor de provincie Antwerpen dat stadstuinen om middernacht dit jaar gemiddeld zo’n 3°C warmer waren dan het platteland, terwijl dat vorig jaar slechts over 2°C ging. 77% van de stadstuinen had al minstens één warme nacht met minima boven het door de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid vastgestelde 18,2°C, tegenover 31% van de plattelandstuinen. In 54% van de stadstuinen werden zelfs al twee of meer van deze warme nachten gevoeld. Op het platteland was dat in slechts 9% van de tuinen het geval.
Vanuit wetenschappelijk oogpunt is het contrast tussen de twee zomers zeer interessant. Het onderzoeksteam houdt de situatie nauwlettend in de gaten en buigt zich de komende periode over vragen zoals hoe het hitte-eilandeffect zich opbouwt in een droog versus een nat jaar.
De huidige meetperiode loopt nog tot en met 1 oktober. In december 2022 komen de onderzoekers samen met De Standaard naar buiten met de resultaten van deze tweede meetperiode. Deelnemers ontvangen een persoonlijk Tuinrapport met daarin uitgebreide inzichten in de metingen uit eigen tuin. In de tussentijd blijven de metingen van alle meetpunten te volgen op de interactieve stippenkaart op de website van De Standaard (www.standaard.be/curieuzeneuzen) en in de app DS Nieuws.
CurieuzeNeuzen in de Tuin is een initiatief van de Universiteit Antwerpen en De Standaard, met sterke ondersteuning van Orange Belgium, VITO, Vlaamse Milieumaatschappij, Departement Economie, Wetenschap en Innovatie, Departement Omgeving, Bio-Planet, iFLUX, DPD en Aquafin.