Circulaire economie en afval

We kunnen onze toekomst niet bouwen op een lineair "nemen-maken-weggooien" model. Het bewijs voor deze stelling is overweldigend en wordt steeds groter. Het concept "planetaire grenzen" onderstreept dit idee effectief door negen thematische grenzen aan te geven waarbinnen de mensheid zich, als deze worden gerespecteerd, nog generaties lang zou kunnen blijven ontwikkelen. De meeste van deze grenzen hebben reeds kritische drempels overschreden, wat leidt tot een verhoogd risico van instorting van het systeem, met name wat betreft: Integriteit van de biosfeer (genetische diversiteit); nieuwe entiteiten; biochemische stromen; verandering van landsystemen en klimaatverandering.  Deze verschijnselen zijn sterk met elkaar verbonden binnen lineaire economische modellen die gebaseerd zijn op oneindige groei, exploitatie van natuurlijke hulpbronnen en veronachtzaming van de ecologische integriteit van onze ondersteunende systemen. Ondanks de theorieën en inspanningen van de afgelopen decennia om economische groei los te koppelen van het gebruik van natuurlijke hulpbronnen en de negatieve milieueffecten daarvan, is een dergelijke ontkoppeling niet op een zinvolle manier tot stand gekomen. Integendeel: in absolute zin neemt de mondiale vraag naar natuurlijke hulpbronnen alleen maar toe. Het is dus hoog tijd om regeneratieve en circulaire "mechanismen" in te voeren, die gericht zijn op het minimaliseren van materiaalgebruik, het vermijden van afval en het prioriteren van koolstofarme materialen, terwijl tegelijkertijd klimaatmaatregelen worden ondersteund. Als we inzoomen op de reikwijdte van onze universiteit zijn er vele hefbomen voor interventie, zoals: dematerialisatie; circulair inkopen; product-service modellen; geavanceerde afvalscheiding en zero-waste. De opdracht is om deze hefbomen niet afzonderlijk te benaderen maar als onderdeel van een geïntegreerde visie, waaronder het vernauwen van materiaalkringlopen (minder gebruiken); het vertragen van materiaalkringlopen (langer gebruiken); het sluiten van materiaalkringlopen (opnieuw gebruiken); en het regenereren van materiaalsystemen (schoon maken). De bijbehorende opdrachten lopen dwars door de afdelingen van UAntwerpen heen en hebben onder meer betrekking op inkoopprotocollen, facilitair beheer, afvalinzameling en financiële administratie.

Bereikte mijlpalen

• Alle individuele vuilnisbakken in alle kantoren van de universiteit zijn verwijderd en vervangen door afval sorteer eilanden op verschillende plaatsen in de gebouwen. Elke werknemer mag zijn eigen vuilnisbak houden, maar deze wordt niet langer geleegd door het schoonmaakpersoneel.
• De Groene Gids voor laboratoria en de Groene Gids voor kantoren bevatten elk een hoofdstuk met aanbevelingen om de hoeveelheid afval te verminderen. Bij alle evenementen van de studentenvereniging wordt overgeschakeld van bekers voor eenmalig gebruik naar herbruikbare bekers.

Doelstellingen

Het uiteindelijke doel is om de universiteit afvalvrij te maken. Daarom zullen alle activiteiten van de universiteit op circulaire wijze moeten worden georganiseerd. Om dit te bereiken moet rekening worden gehouden met het gehele traject van producten en diensten dat met deze activiteiten samenhangt.

Meer specifiek is het de ambitie van de universiteit om:

• Centrale aankooprichtlijnen te ontwikkelen en duurzaamheidscriteria te integreren in alle aanbestedingen. Dit omvat criteria die circulair materiaal- en productgebruik faciliteren (dit sluit dan weer aan bij diverse indicatoren, d.w.z. afneembaarheid; materiaalpaspoorten; recycleerbare inhoud, enz.) en criteria inzake afvalvermindering en verbeterde afvalinzameling/logistiek.
• Het gebruik van een stappenplan en checklist verplichten voor alle afdelingen en bijbehorende onderzoeksgroepen, met ruimte voor gepersonaliseerde aankopen naar gelang van de verschillende behoeften, maar met een duidelijke structuur over hoe aankopen en de verwijdering van producten op een duurzame manier kunnen plaatsvinden.
• Ongevaarlijk en verpakkingsafval op alle campussen verminderen en materialen voor eenmalig gebruik vervangen door herbruikbare materialen.
• Personeel en studenten bewust maken van het belang van circulaire aankopen, het vermijden van afval en de impact van keuzes (bv. geen aankoop versus goedkoopste aankoop versus duurzame aankoop).
• Communiceren over afvalstromen bij UAntwerpen (met een jaarlijkse update).
• Tegen 2030 alle afval hergebruiken of recycleren tot de hoogste waarde (aanbestedingseisen).
• Rookvrije zones creëren op de campus en het aantal sigarettenpeuken dat in het milieu wordt gegooid drastisch verminderen.
• Total cost of ownership modellen toepassen.

Acties

• Aankoop:
  
  
  
  • Circulariteitscriteria: ervoor zorgen dat bij elke offerte voorwaarden worden opgenomen die betrekking hebben op circulair materiaalgebruik en het vermijden van verpakkingsafval;  
  • Duurzaamheidscriteria: duurzaamheidscriteria opnemen in de evaluatie van offertes (schoonmaak, groenbeheer, kantoormaterialen, chemicaliën, drukwerk, ruitenwassen...);
    
  • Aankoopverslagen opstellen voor alle aankopen die niet via het aankoopplatform van UAntwerpen gebeuren. Dit kan worden bereikt door het verplicht plaatsen van bestellingen via raamcontracten.
  • Verbied de aankoop van materiaal voor eenmalig gebruik op lange termijn en vermijd de aankoop van niet-recycleerbare verpakkingen en materialen die reeds aanwezig zijn op de universiteit en kunnen worden gedeeld.

• Hergebruik:
  
  
  
  • Het gebruik en hergebruik van bestaand materiaal (bv. meubilair, kantoorbenodigdheden enz.) van personeel en studenten (intern of extern) optimaliseren, bv. door de lancering van een UAntwerpen deelplatform;
    
  • Een statiegeldsysteem ontwikkelen voor het gebruik/lenen van bestek en cambiopotten in de restaurants van de universiteit;
  • Gerecycleerde verpakkingen en biologisch afbreekbare verpakkingen vervangen door herbruikbare verpakkingen in de restaurants van de universiteit;
  • Vervang plastic in de goodie bags van de universiteit, bv. potloden in plaats van pennen;
  • Verwijder plastic flessen met plat water uit de universiteitsautomaten en geef informatie over waar watertappunten en drinkfonteinen zijn;
    
  • Organiseer een Green Office-actie om hergebruik van meubilair van Erasmusstudenten te faciliteren.

• Afval sorteren:
  
  
  
  • De verwijdering van individuele afvalbakken en de plaatsing van sorteereilanden voltooien;
    
  • Sorteerbakken plaatsen buiten de campusgebouwen;
    
  • Compostbakken voor organisch afval plaatsen binnen en buiten elk gebouw op CDE en CGB.
    
  • Het aantal papierbakken op alle campussen uitbreiden;
    
  • Nieuwe stickers voor afvalscheiding afdrukken en aanbrengen op sorteerbakken op alle campussen;
    
  • In studentenruimten kunnen de sorteermogelijkheden worden uitgebreid: plaats aparte bakken voor papier en karton en organisch afval. Momenteel zijn de enige sorteermogelijkheden PMD en restafval.
    
  • Sorteermogelijkheden aanbieden bij studentenevenementen;
    
  • Geef richtlijnen voor afvalbeheer van niet-verontreinigd en niet-gescheiden labafval.

• Recycling:
  
  
  
  • Maak van papierverwijdering een kringloopverhaal. Karton en papier worden momenteel niet gescheiden, wat zal leiden tot minder kwalitatieve gerecycleerde inhoud.
    
  • Focus op niet-verontreinigd afval uit labo's dat momenteel niet gesorteerd en gerecycleerd wordt.

• Studentgerichte acties:
  
  
  
  • Het systeem van herbruikbare bekers bij studentenevenementen verfijnen;
    
  • Een duidelijk beleid invoeren inzake materialen voor eenmalig gebruik en afval van studentenevenementen;
  • Zwerfvuil op de campus voorkomen door activiteiten zoals plogging te organiseren om het bewustzijn te vergroten.
  • Communicatie en bewustwording:
  • Jaarlijkse communicatie over afvalstromen versturen;
    
  • Afvalvrije campussen organiseren (proef van twee weken) en/of deelnemen aan de campagne Mei Plasticvrij;
    
  • Bij het ontwerpen van onderzoeksactiviteiten of studentenprojecten nadenken over de gebruikte materialen en het geproduceerde afval;
  • Docenten aanmoedigen om hun cursusboeken dubbelzijdig aan te bieden en studenten bewust maken van de impact van het printen van cursusboeken;
  • Communiceren over gerecycleerd papier;
  • Groene gidsen verspreiden.
    

Indicatoren

Volgens de nulmetinganalyse werd het grootste deel van de voetafdruk van de universiteit met betrekking tot direct afval gegenereerd door de verbranding van niet-gevaarlijk en gevaarlijk afval (medisch of chemisch). In gewicht is dit ongeveer de helft van het totale op de campus ingezamelde afval.

Volgens de CO2e-nulmeting was de verwerking van direct afval verantwoordelijk voor de uitstoot van 96 ton CO2-eq, wat minder dan 1% van de totale koolstofvoetafdruk van UAntwerpen vertegenwoordigt.

• Gerecycleerde inhoud (in %)
• Recycleerbare inhoud (in %) opgesplitst in:
  
• Direct hergebruikt of gereviseerd (in %)
• Hergebruikt (in %)
• Gerecycleerd of teruggewonnen (in %)
  
• Gemakkelijk te verwijderen onderdelen (in %)
• Restwaarde (in euro)
• Milieu-impact score (afhankelijk van toegepaste beoordeling/norm)
• Materialen en producten vrij van schadelijke stoffen (in %)
• Materialen en producten met circulariteit ID's/materiaalpaspoorten (in %)
• Hoeveelheid restafval (in kg)

• Hoeveelheid selectief in te zamelen fracties (in kg)
• Hoeveelheid PMD-afval (in kg)
• Hoeveelheid papierafval (in kg)
• Hoeveelheid biologisch afbreekbaar afval (in kg)
• Hoeveelheid chemisch afval (in kg)
• Hoeveelheid medisch afval (in kg)
• Hoeveelheid radioactief afval (in kg)

Uitdagingen

De overgang van UAntwerpen naar een klimaatneutrale en afvalvrije universiteit stuit op verschillende obstakels. Bij het ontwikkelen van nieuwe actiepunten en doelstellingen op korte of lange termijn moeten we rekening houden met deze obstakels. We hebben enkele van de mogelijke uitdagingen opgesomd waarmee we geconfronteerd kunnen worden:

• Technische belemmeringen: voor bepaalde acties is het onduidelijk of zij technisch kunnen worden uitgevoerd. De technische haalbaarheid moet eerst worden beoordeeld.
• Juridische belemmeringen: UAntwerpen heeft lopende vaste contracten met schoonmaakpersoneel en afvalophalers. Pas wanneer deze contracten aflopen of moeten worden onderhandeld, kunnen grote veranderingen in het afvalbeheer worden doorgevoerd.
  
• Voor sommige soorten afval - zoals medische, chemische en steriele producten - is het moeilijk om ze te verminderen of te vervangen door alternatieven, omdat ze nodig zijn voor kwalitatief wetenschappelijk onderzoek en/of onder strenge gezondheidsvoorschriften vallen.
• Om afval te verminderen en het sorteren, hergebruiken en recyclen op de campus te verbeteren, zullen veranderingen nodig zijn. Er wordt weerstand tegen verandering verwacht. Daarom moeten passende strategieën voor veranderingsbeheer worden uitgewerkt.
• Kosteneffectiviteit: voor de uitvoering van sommige acties zijn bepaalde budgetten nodig. Voor deze acties moeten budgettaire ramingen worden gemaakt.
• Gedecentraliseerde werking aan de UAntwerpen: elke onderzoeksgroep kan zelf beslissen wat, waar en wanneer zij apparatuur, papier, enz. aankoopt. Deze hoge mate van autonomie maakt het erg moeilijk om een algemeen beleid met betrekking tot aankoopbeslissingen ingang te doen vinden.
• Infrastructurele beperkingen: er is weinig tot geen ruimte beschikbaar voor de opslag van ongebruikt meubilair.