Genetische diversiteit

Antwerps onderzoek maakt duidelijk welke soorten prioriteit moeten krijgen op Rode Lijst met bedreigde diersoorten

Het aantal bedreigde diersoorten blijft stijgen. Genomische innovaties kunnen een manier zijn om te bepalen welke soorten het meeste gevaar lopen. Wetenschappers van UAntwerpen deden uitgebreid onderzoek naar wilde katten.

Zo’n 40 kattensoorten zwerven vrij rond op de wereld, van Afrikaanse leeuwen en tijgers in Azië tot onze eigen Europese wilde kat, die nog te vinden is in de Ardeense bossen. Genetici van de Universiteit Antwerpen hebben nu de genetische veerkracht van bijna alle soorten in kaart gebracht en vergeleken, waardoor wereldwijde trends en patronen zichtbaar worden. Deze manier van meten laat natuurbeschermers zien hoe een soort het er vanaf zou brengen als ze wordt geconfronteerd met uitdagingen zoals nieuwe ziektes, menselijke inmenging en klimaatverandering.

Representatief voor vele soorten

Corona heeft op iedereen een andere impact gehad, omdat de menselijke populatie zeer divers is. Zo bezien is genetische diversiteit een maatstaf voor genetische veerkracht, die ervoor zorgt dat ten minste enkele individuen overleven, zelfs als veel soortgenoten ten prooi vallen aan een angstaanjagende nieuwe epidemie. Dit is niet het eerste onderzoek dat genetische veerkracht bij katten meet, maar de universele benadering die het team gebruikte voor de analyse van enorme hoeveelheden genoomgegevens bleek een cruciale innovatie te zijn, die eindelijk een meting mogelijk maakt die consistent is voor vele soorten.Het blijkt dat niveaus van genetische veerkracht enorm kunnen variëren, zelfs tussen nauw verwante soorten. Genetici stellen dit voor een individueel dier vast door de verschillen te meten tussen het DNA dat van beide ouders is geërfd. Veelvoorkomende soorten hebben de hoogste niveaus, zoals de ocelot (0,32%), serval (0,29%) en Afrikaanse wilde kat (0,27%), terwijl notoir zeldzame katachtigen zoals de sneeuwluipaard (0,017%), Andeskat (0,015%) en Aziatische leeuw (0,005%) helemaal aan de onderkant van het spectrum zitten. Bij mensen ligt deze waarde meestal rond de 0,1%, wat betekent dat de genetische veerkracht van de Aziatische leeuw 20 keer lager is dan die van de mens en maar liefst 60 keer lager dan die van de ocelot.

De ocelot scoort het hoogst qua genetische veerkracht... (Thomas Galewski)

“Onze methode van genomische screening biedt een snelle en kosteneffectieve manier om populaties te prioriteren voor behoud”, zegt Jonas Lescroart (Universiteit Antwerpen), coauteur van de studie.

Een globaal patroon

Het is niet alleen een onderbuikgevoel, maar er komt een globaal patroon naar voren: soorten die meer voorkomen, lijken gekenmerkt te worden door een grotere diversiteit. Dit komt perfect overeen met de zogenoemde neutrale theorie, een hoeksteen binnen de evolutiebiologie. Gezien deze eenvoudige theoretische voorspelling – dat genetische diversiteit in de loop van de tijd zou moeten toenemen naarmate het aantal individuen in een populatie toeneemt – is het misschien verrassend dat er in de praktijk vele tegenstrijdige bevindingen zijn. Met de bevestiging van deze theorie aan de hand van een wereldwijde groep carnivoren voegt het team nu een nieuw stukje aan de puzzel toe.

... de Aziatische leeuw het laagst. (Pramod CL)

“Poema’s zijn een goed voorbeeld. Er is veel informatie beschikbaar over de poemapopulaties in zowel Noord- als Zuid-Amerika. We zien duidelijk dat de grotere en meer met elkaar verbonden populaties hogere niveaus van genetische diversiteit vertonen, wat nog eens benadrukt dat deze meetmethode een belangrijk instrument is in toekomstige onderzoeken”, zegt Michaël Meeus (UAntwerpen), hoofdauteur van de studie gepubliceerd in Conservation Genetics.

Gevolgen voor natuurbehoud

Volgens de Antwerpse wetenschappers heeft het onderzoek ook gevolgen voor de natuurbescherming in de praktijk. De bekende Rode Lijst van bedreigde soorten, die vaak zijn weerslag vindt in wettelijke bescherming, is gebaseerd op informatiebronnen zoals de populatiegrootte en het bedreigingsniveau. De Rode Lijst maakt op dit moment te weinig gebruik van genetische gegevens. Dit zal rechtgezet moeten worden naarmate er meer bewijs aan het licht komt voor de relatie tussen genetische veerkracht, populatiegrootte en bedreigingsstatus.

Michaël P. Meeus, Jonas Lescroart & Hannes Svardal (2025): Genomic diversity in felids correlates with range and density, not census size. . Conservation Genetics [x(y)].

DOI: https://doi.org/10.1007/s10592-025-01709-y