Achtergrond
Het juridisch onderzoek binnen het Death Care-project richt zich op de juridische uitdagingen rond dodenzorg in een duurzame en superdiverse samenleving.
In onze snel evoluerende samenleving zijn de voorkeuren rondom uitvaarten de afgelopen tijd steeds diverser en individueler geworden. Dit staat in contrast met vijftig jaar geleden toen de meerderheid van de mensen begraven wilde worden in een kist volgens katholieke rituelen. Tegelijkertijd hebben technologische ontwikkelingen nieuwe mogelijkheden voor uitvaartmethoden gecreëerd (bv. resomatie), die niet voorzien waren in de huidige wetgeving.
Door deze actuele en recente veranderingen in het uitvaartlandschap is de wetgeving rond uitvaarten en de bescherming van overledenen verouderd. Bovendien blijkt dat deze wetgeving gefragmenteerd en beperkt is. Dit komt onder andere doordat de wetgeving over begrafenissen en lijkbezorging een regionale bevoegdheid is, waardoor verschillende regels van toepassing zijn in Vlaanderen, Wallonië, Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Duitstalige Gemeenschap.
Juridische probleemstelling
Binnen dit project situeren de juridische uitdagingen zich over het algemeen op vijf deelgebieden. Klik op een deelgebied om er meer over te lezen.
De bescherming van overledenen
Op dit moment is het de verantwoordelijkheid van de nabestaanden om actie te ondernemen tegen schendingen van de waardigheid of nagedachtenis van de overledene. In dat geval rijst de vraag of de overledene wel voldoende beschermd wordt aangezien het steeds mogelijk is dat er geen nabestaanden zijn of zij kiezen om niet op te treden. Dit roept een fundamentele vraag op: moet het stoffelijk overschot en de persoonlijkheid van de overledene rechtsbescherming krijgen onafhankelijk van de nabestaanden?
Opties voor lijkbezorging en lijkbestemming
In België zijn de opties met betrekking tot lijkbezorging of lijkbestemming beperkt tot cremeren, begraven of lichaamsafstand aan de wetenschap ondanks een duidelijke evolutie en een groeiende vraag naar innovatieve, vaak milieuvriendelijkere opties, zoals resomatie of groene begrafenissen. Deze opties worden in een groeiend aantal landen onderzocht en/of toegelaten en gereguleerd.
Lichaamsafstand aan de wetenschap
Ook lichaamsdonatie aan de wetenschap wordt steeds populairder. In België ontbreekt echter een algemeen wettelijk kader, waardoor universiteiten hun eigen procedures moeten ontwikkelen. Dit leidt tot een gebrek aan uniformiteit en transparantie.
Begrafenisvoorkeuren van religieuze minderheden (Islam en Jodendom)
In België ondervinden verschillende substantiële religieuze minderheidsgroepen (bv. Islam en Jodendom) juridische moeilijkheden met het uitvoeren van religieuze begrafenisvoorschriften, bijvoorbeeld m.b.t. de religieuze vereiste om een lichaam binnen 24 uur te begraven en het gebrek aan opties voor eeuwige grafrust in België.
De rechten van familieleden m.b.t. uitvaarten tijdens pandemieën of andere gezondheidscrisissen
Tijdens de COVID-19 pandemie werden de rechten van familieleden om begrafenissen te organiseren aanzienlijk beperkt. Crematie werd vaak aanbevolen en grote bijeenkomsten waren verboden. Deze beperkingen riepen kritische vragen op over de evenredigheid van dergelijke maatregelen. Met het oog op toekomstige gezondheidscrises is het essentieel om te bepalen welke beperkingen gerechtvaardigd kunnen worden in dergelijke situaties.
Doelstellingen
Het juridisch werkpakket streeft de volgende doelstellingen na:
1. Het identificeren van tekortkomingen in de huidige regelgeving in het licht van opkomende maatschappelijke behoeften, zoals milieuvriendelijke, autonomie bevorderende en waardigheidsbehoudende maatregelen.
2. Het identificeren van beste praktijken op basis van rechtsvergelijkend juridisch onderzoek voor het reguleren van alternatieve methoden van lijkbezorging en lijkbestemming, het tegemoetkomen aan diverse begrafenisvoorkeuren en het waarborgen van adequate bescherming van de overledene.
Het uiteindelijke doel:
Het uiteindelijke doel van het juridisch werkpakket is een wettelijk kader voor te stellen dat beter aansluit bij de hedendaagse maatschappelijke, ecologische en culturele behoeften met betrekking tot lijkbezorging, begrafenisvoorkeuren en de bescherming van overledenen.