Abstract
In het kader van een rechtsvergelijkend onderzoek van het Europees Bureau voor de grondrechten ('European Union Fundamental Rights Agency') wordt in het rapport onderzocht hoe in België de rechtsstaat wordt gewaarborgd via de bescherming van grondrechten. Na een consultatie van drie experten werden zeven beslissingen (vier van rechterlijke organen en drie van niet-rechterlijke, allen daterende van na de inwerkingtreding van het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie) in deze materie geselecteerd, toegelicht en geanalyseerd. Uit deze beslissingen blijkt dat in België de rechtsstaat op prominente wijze wordt gewaarborgd via grondrechtenbescherming. Zo benadert men de gerechtelijke achterstand haast uitsluitend vanuit het recht op een eerlijk proces. Deze dynamiek kan verklaard worden door de afwezigheid van een expliciete verankering van de rechtsstaat in de Belgische Grondwet en de aanwezigheid van een sterke grondrechtenbescherming. Op basis van het onderzoek van de beslissingen, schuift het rapport vijf observaties naar voren. Ten eerste faciliteert het Belgische grondwettelijke recht de bescherming van de rechtsstaat via grondrechten, door verschillende mechanismes te voorzien om die grondrechten te eerbiedigen. Hierbij ligt, ten tweede, de nadruk vooral op de grondrechten uit de Belgische Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. De beslissingen situeren zich, ten derde, in allerhande domeinen van recht en beleid. Regelmatig nemen de (niet-)rechtelijke organen hierbij een beslissing in politiek en maatschappelijk gevoelige en controversiële zaken, waarbij de lijn tussen recht en politiek dun is. In aansluiting hierbij, stelt men ten vierde vast dat de intensiteit van de grondrechtentoetsing verschilt. De betrokken organen, en in het bijzonder de rechterlijke, nemen andere overwegingen dan louter de bescherming van grondrechten of de rechtsstaat mee in hun beslissing, en kennen regelmatig – al dan niet expliciet – een beoordelingsmarge toe aan de andere overheidsorganen. De laatste observatie duidt op een groter probleem met betrekking tot de staat van de rechtsstaat in België: regelmatig blijven beslissingen zonder gevolg. De andere overheidsorganen wijzen daarbij naar de verregaande gevolgen van die beslissingen, waaraan ze niet kunnen en/of willen tegemoetkomen. Dat valt erg te bekritiseren op grond van de eerbiediging van de rechtsstaat. Het leidt echter tot de conclusie dat, paradoxaal genoeg, de bescherming van de rechtsstaat via grondrechtenbescherming in België in sommige gevallen afbreuk lijkt te doen aan diezelfde rechtsstaat.
Onderzoeker(s)
Onderzoeksgroep(en)
Project type(s)