Grootschalig gebruikersonderzoek bij 151 bibliotheken en 110 cultuurhuizen

De maatschappelijke relevantie en het grote belang en impact van de bibliotheken en cultuurhuizen in Vlaanderen wordt bevestigd door een nieuw grootschalig gebruikersonderzoek. De Universiteit Antwerpen peilde samen met onderzoeksbureau LMR, cult! en VVBAD naar het gebruik, de tevredenheid en de behoeften van de bezoekers en leden. De rapporten van beide onderzoeken worden op 25 oktober 2022 voorgesteld op een studiedag in Antwerpen in de Permekebibliotheek.

Onderzoek 2022 bouwt verder op eerder onderzoek in 2014 en 2018

In 2014 werd een eerste bevraging opgestart onder leiding van het competence centre Cultuurmanagement en Cultuurbeleid van de UAntwerpen in samenwerking met marktonderzoeksbureau LMR (Loots, Schramme en Van der Auwera, 2014) op vraag van de cultuurhuizen en bibliotheken zelf. Ze wilden immers meer inzicht krijgen in de behoeftes en noden van hun (potentieel) publiek, zeker gezien sommige maatschappelijke ontwikkelingen: zoals de impact van digitalisering, de superdiversiteit en het groeiende vrijetijdsaanbod van zowel publieke als commerciële spelers. De financiële crisis van 2008 leidde ook tot krimpende overheidsbudgetten en de interne staatshervorming (2014-2017) legde voortaan de verantwoordelijkheid voor de cultuurhuizen en de OB’s bij de lokale overheden.

In navolging van het onderzoek van 2014, besloot de Vereniging voor Vlaamse Cultuur- en gemeenschapscentra (VVC of het huidige cult!) in het voorjaar van 2018 opnieuw samen te werken met de Universiteit Antwerpen en LMR voor een vervolgonderzoek, deze keer enkel voor de cultuur- en gemeenschapscentra met als doel trends te detecteren en nog dieper inzicht te geven in hun gebruikers (zie Delft, Schramme & Verboven, 2018). Na de verkiezingen van 2018 wilden ook de lokale besturen, die sinds de interne staatshervorming (2014-2017) nu ook de volledige bevoegdheid kregen over hun cultuurhuizen, meer zicht krijgen op wie de gebruikers zijn van hun lokaal cultureel aanbod. Gezien het om een vervolgonderzoek ging, zou het voor de eerste keer ook mogelijk zijn om evoluties waar te nemen met betrekking tot de gebruikers van de cultuurhuizen.

Vandaag in 2022, vier jaar later, is er opnieuw nood aan cijfers, zowel bij de cultuurhuizen als de bibliotheken. Zo werd de cultuursector geconfronteerd met nog een knip in het subsidiebudget, maar was het vooral de coronacrisis die in 2020 en 2021 de werking van desector dooreen schudde. In het voorjaar van 2021 kondigden UAntwerpen en LMR daarom opnieuw een vervolgonderzoek aan, ditmaal in twee luiken en via een partnerschap metcult!, OP/TIL, VVBAD en Cultuurconnect. Omdat de werking van de cultuurhuizen en bibliotheken ernstig verstoord werd door de coronacrisis, handelde een eerste luik over de directe impact van corona op de gebruikers van de huizen en bibliotheken.

In het voorjaar van 2022 werd vervolgens een tweede brede publieksbevraging georganiseerd die het publiek opnieuw in de diepte bevroeg over alle relevante thema’s gelinkt aan het bezoek van het cultuurhuis en de bibliotheek (tweede luik): profiel van de gebruikers, tevredenheid met het aanbod, activiteiten, digitaal aanbod,…. Verder zoomde deze bevraging ook in op de doorwerking van corona op het cultuur- en bibliotheekbezoek. Daarenboven werd voor de eerste keer ook aandacht besteed aan de impact van een cultuur- en bibliotheekbezoek.

Conlusies Cultuurhuizen

  1. Hoewel we in de media soms lezen dat de zalen nog niet vollopen na de coronacrisis, lijken de gebruikers in de huidige bevraging niet vaker noch minder vaak naar het cultuurhuis te komen. We moeten echter voorzichtig zijn met deze cijfers, aangezien we met de bevraging voornamelijk de reguliere gebruikers van de cultuurhuizen hebben bereikt. In de cijfers, zien we wel een daling in de deelname aan activiteiten voor kinderen, festivals, verenigingsactiviteiten, feest en het gebruik van het café/restaurant. Deze gedragingen zouden we kunnen toewijzen aan de doorwerkingvan de coronacrisis. En ook de energiecrisis heeft een impact. 
  2. De tevredenheid bij de gebruikers van de huizen blijft erg groot. 87% van de gebruikers geeft aan tevreden tot zeer tevreden te zijn over het aanbod van het cultuurhuis. De gebruikers gaven een algemene score van gemiddeld 8,31 op 10. Desondanks dat de werkdruk voor de huizen om hun kerntaak te vervullen steeds meer onder druk komt, lijken de cultuurdeelnemers hier momenteel nog geen effect van te ondervinden.
  3. De gebruikte communicatiekanalen hebben impact: het belang van de seizoensbrochure is misschien wel afgenomen, maar blijft niettemin een belangrijk communicatie instrument. Waar in 2018 80% zich nog via deze weg informeerde, is dit nu 65%. 
  4. We merken in het algemeen op dat cultuurhuizen in Vlaanderen een zeer positieve impact hebben op het welzijn van hun gebruikers en bezoekers: Ze worden aanzien als een veilige haven en scoren ook sterk op de dimensie ‘perspectief’: ze geven stof tot nadenken, helpen om kritisch na te denken en scoren positief op het verruimen van de blik van de gebruiker. De creativiteit van de Vlaamse respondenten wordt verder positief beïnvloed door de cultuurhuizen. Ze prikkelen de fantasie van gebruikers en bezoekers en motiveren hen om nieuwe dingen te proberen. Op het leren van nieuwe vaardigheden wordt eerder neutraal gescoord (itt de jongeren), hier kan een kans liggen voor de cultuurhuizen, het verenigingsleven en hun toekomstvisie. Tenslotte speelt het cultuurhuis ook een positieve rol in de gemeenschapsvorming.
  5. Het cultuurhuis van de toekomst dient vooral een ontmoetingsplaats te zijn, zo blijkt uit de bevraging. Ook tentoonstellingen (36%) en lezingen (31%) scoren hoger, gevolgd door (gratis) Wifi (23%), een abonnement voor alle Vlaamse cultuurhuizen (22%) en workshops (21%).
  6. Wie cultuurhuis van de toekomst zegt, zegt ook digitalisering. Live beleving blijft echter ‘the way to go’ volgens onze respondenten! Dat was ook al de conclusie van het coronaluik in 2021. Zowat 90% van de cultuurbezoekers miste toen de livebeleving. Maar er liggen kansen voor unieke online formats en bepaalde doelgroepen. 43% kan hiervan overtuigd worden.
  7. Ten slotte een werkpunt wat mobiliteit betreft: We zien dat “koning auto” nog steeds regeert, maar minder sterk dan in 2018. 63,13% van de gebruikers geeft aan met de eigen wagen naar het cultuurhuis te komen. Maar de fiets en het openbaar vervoer gelden hoe langer hoe meer als alternatief. De gedane inspanningen om het verplaatsen per fiets of bromfiets te stimuleren mogen nog verder versterkt worden.We zien immers een duidelijke stijging in de tevredenheid over de fietsenparkings. Het is wel belangrijk te noteren dat deze resultaten sterk verschillen per cultuurhuis.

Conclusies bibliotheken

  1. Leden zijn heel tevreden over de werking en aanbod van hun bibliotheek: De leden gaven de bibliotheken een algemene score van gemiddeld 8,41 op 10. De tevredenheid blijft dus erg groot. Ook over het aanbod en de activiteiten zijn de leden zeer tevreden.
  2. Communicatie: Er is de voorbije jaren sterk ingezet op het systeem “Mijn Bibliotheek” in vele Vlaamse bibliotheken. In Vlaanderen zien we dat 80% van de leden het systeem “Mijn Bibliotheek” gebruikt. Leden die aangaven dat ze “Mijn Bibliotheek” niet gebruiken, gaven als belangrijkste reden (53%) aan dat ze het niet kennen. Als 20% van de leden “Mijn Bibliotheek” niet gebruikt, betekent dit dat zo’n 11% van de leden het systeem niet kent. Een aanbeveling voor  bibs is dus om nog verder op deze bekendheid te werken.Verder is “Mijn Bibliotheek” ook een goede communicatietool om contact te behouden met de leden. E-mail is echter veruit de meest verkozen optie (58%), gevolgd door de website van de bibliotheek (56%). We stelden echter vast dat er wel duidelijke verschillen te bemerken zijn bij de verschillende leeftijdscategorieën. 
  3. Een bibliotheek met impact: We merken in het algemeen op dat bibliotheken in Vlaanderen een zeer positieve impact hebben op hun leden en bezoekers. Ze worden aanzien als een veilige haven in het Deens impactmodel. Er liggen echter mogelijk nog kansen voor de bibliotheek om zich extra te profileren als ontmoetingsplek. Tot nu toe ervaart vooral een ouder publiek de bibliotheken al als dusdanig.
  4. Potentieel van e-boeken en de bibliotheek van de toekomst: We zien dat e-boeken een blijver zijn voor de bibliotheek van de toekomst. Een bibliotheekkaart voor alle Vlaamse bibliotheken werd aangeduid door 28% van de respondenten in Vlaanderen als belangrijk voor een bibliotheek voor de toekomst, gevolgd door een boekencafé / praatcafé / ontmoetingscafé (27%). De top vijf werd gesloten door het thuis kunnen streamen van films via de bibliotheek (20%) en uitleenbare gezelschapsspellen (geen digitale games) (20%).
  5. Gebrek aan tijd en minder lezen als voornaamste redenen voor afhaken. Op basis van de bevraging van 2014, stelden de onderzoekers vast dat de technologische vooruitgang en de invloed die deze heeft (gehad) op gedragspatronen en voorkeuren van mensen ook een belangrijke rol speelde in het al dan niet afhaken als bibliotheeklid. In 2022 zijn deze redenen echter minder prominent aanwezig. De voornaamste reden voorafhakers om niet meer naar de bib te komen, is het minder lezen (23%). Een gebrek aan tijd is de tweede meest genoemde reden (22%), dit was ook reeds het geval in 2014. Hoewel de coronacrisis dus voor verstilling had gezorgd en meer mensen aan het lezen waren geslagen, zien we dat de versnelling van het leven opnieuw volop aan de gang is en zorgt voor minder vrije tijd.

Algemeen onderzoek wordt verfijnd in lokale rapporten

Bovenstaande overkoepelende besluiten op het Vlaamse niveau dienen als kader voor de individuele rapporten die op maat van de lokale huizen en bibliotheken zijn opgesteld. In die individuele rapporten kunnen de huizen zien hoe hun huis zich verhoudt tot de Vlaamse cijfers. Deze gegevens zullen ook op het individueel niveau van de cultuurhuizen en bibliotheken tot verhelderende inzichten leiden die omgezet kunnen worden in concrete acties.