Een grondwet voor ons allemaal. Over democratie en rechtsstaat

De grondwet is van iedereen en voor ons allemaal, maar veel moeite doet ze niet om dicht bij ons te komen. Het is een grijs document vol droge woorden, dat overheidsmacht organiseert, legitimeert en beperkt. Dat lijkt ver van ons te staan. We kennen de grondwet niet, we lezen haar niet. Daarom gaan we soms licht over haar heen. Onschuldig is dat niet. Rond ons heen komen autoritaire leiders aan de macht, en hun eerste doelwit zijn de grondwet, de vertellers van de grondwet, en haar waakhonden. Wat voorafgaat is een proces van afbraak. Ze fluisteren verontrustende woorden in onze oren. Hun boodschap is dat rechters niet te vertrouwen zijn. Dat grondrechten niets met ons te maken hebben, maar privileges zijn voor anderen. Dat de grondwet tot niets dient, en we haar zomaar opzij kunnen schuiven. Deze lezing wil de grondwet weer bij ons brengen. Niet voor een artikelsgewijze bespreking, maar om te begrijpen wat ze voor ons betekent. Het is een verhaal van een voortdurende zoektocht om ‘ons’ te definiëren – wij, het volk, of We, the People zoals de Amerikaanse Grondwet opent. Hoe meer de grondwet van iedereen wordt, hoe meer ruis er komt, en hoe meer nood we hebben aan weerhaken die macht inperken, en oog hebben voor persoonlijke verhalen. Het verhaal van de grondwet is zo een verhaal van democratie, maar ook een van rechtsstaat. De lezing wil duidelijk maken waarom democratie niet simpel is, en weerhaken nodig heeft. Waarom wat de grondwet sterk maakt, haar tegelijk fragiel maakt. En waarom we haar moeten beschermen, juist in tijden als deze waarin een wereld zonder waarden zomaar vorm krijgt.

Patricia Popelier

​​UAntwerpen | rechten | overheid en recht

Patricia Popelier is gewoon hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen en co-promotor van het excellentiecentrum Govtrust. Haar doctoraat over rechtsstaat en rechtszekerheid (Rechtszekerheid als beginsel voor behoorlijke regelgeving, Intersentia 1997) werd bekroond met de Fernand Collinprijs 1998. ‘Vertrouwen’ is een belangrijk concept in haar onderzoek over grondwet, rechtsstaat, democratie en federalisme. Naast haar academisch werk, zet ze zich ook in om grondwettelijke waarden in het publieke debat te verdedigen. Ze was een van de experten die de verkiezingsprogramma’s van Vlaamse partijen bekeek in het licht van de rechtsstaat. Recent schreef ze ook een boek voor een breed publiek over grondwet, rechtsstaat en demcoratie (Een grondwet voor ons allemaal. Verhalen over democratie en rechtsstaat, Pelckmans 2025).