Onderzoeksmissie Onderzoeksgroep Rechtshandhaving
De Onderzoeksgroep Rechtshandhaving overkoepelt verschillende op het eerste gezicht uiteenlopende rechtstakken:
- straf(proces)recht,
- gerechtelijk recht,
- arbeidsrecht,
- sociale zekerheidsrecht,
- verbintenissenrecht,
- buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht,
- internationaal privaatrecht,
- internationaal en Europees straf(proces)recht, …).
De onderzoeksgroep herbergt ook een aantal metajuridische disciplines: rechtspsychologie en - toegespitst op veiligheid - ook sociologie, criminologie, wetenschappen ...
Doelstelling
De Onderzoeksgroep Rechtshandhaving wil bijdragen tot een kritisch en intra/interdisciplinair wetenschappelijk onderzoek van de ontwikkelingen en uitdagingen van de voornoemde disciplines.
Gemeenschappelijke vraagstelling
In het onderzoeksprogramma staat één gemeenschappelijke vraagstelling centraal:
“Op welke wijze kan een optimale handhaving van de privaatrechtelijke, strafrechtelijke en sociaalrechtelijke rechtsregels worden bereikt en kan veiligheid en preventie worden bevorderd?”.
De notie rechtshandhaving omvat dus niet alleen de handhaving in de strikte zin, waarbij wordt nagegaan welke grenzen er in acht moeten worden genomen bij de opsporing en de handhaving door de overheid of door andere actoren:
- wat als sanctioneerbaar gedrag en wie als strafbare dader kan worden aangeduid,
- welke sancties mogen en kunnen worden aangewend,
- onder welke voorwaarden dit mogelijk is,
- welke van deze sancties het meest geschikt zijn voor een optimale rechtshandhaving van privaatrechtelijke, strafrechtelijke en sociaalrechtelijke normen.
Het begrip rechtshandhaving doelt ook op de rechtsbescherming die moet worden gewaarborgd om tot een optimale handhaving te komen.
Zowel voor het privaatrecht, het sociaal(proces)recht als voor het straf(proces)recht geldt immers dat bij het opleggen van sancties eisen van behoorlijke rechtsbedeling in acht moeten worden genomen en staat de rechtsbescherming van de zwakke rechtsgebruiker centraal.
Een geschil oplossen houdt steeds een element van appreciatie in zich, waardoor de beslissing van de rechter niet steeds te voorspellen valt. Daarom is het bestaan van regels van behoorlijke rechtsbedeling, die waarborgen dat het proces optimaal verloopt en aan partijen gelijke kansen geven om hun zaak te winnen, een absolute noodzaak om het vertrouwen in het gerecht te waarborgen. Ook dragen accurate inzichten over veiligheid en preventie bij tot een optimale handhaving van rechtsregels.
Het onderzoeksprogramma rechtshandhaving bestrijkt drie meta-onderzoekslijnen:
De samenhang tussen deze meta-onderzoekslijnen (en de subonderzoekslijnen) wordt gerealiseerd aan de hand van drie sleutelbegrippen: accuraat + coherent + doeltreffend
De notie accuraatheid in de zin van “nauwkeurig, precies en nauwgezet” laat in eerste instantie toe te achterhalen of de vooropgestelde rechtsregel (zowel van materieelrechtelijke aard (cf. onderzoekslijn handhavingsmechanismen/rechtsbescherming/veiligheid en preventie) als van procedurele aard (cf. onderzoekslijn rechtsbescherming/veiligheid en preventie) juridisch correct is en evenredig is met het nagestreefde doel.
De bestaande regelgeving mag misschien wel accuraat zijn, een optimale rechtshandhaving vereist ook dat de verschillende rechtsregels coherent of samenhangend zijn en niet met elkaar in botsing komen.
Een optimale rechtshandhaving correleert bovendien met de mate van doeltreffendheid of efficiëntie van de vooropgestelde rechtsregel. Zowel het onderzoek naar de perceptie van enerzijds de rechterlijke actoren (magistratuur,…) en anderzijds rechtsgebruikers als de vraag naar de wenselijkheid van bepaalde rechtsregels staan hierbij centraal.
Vertrekkende van de sleutelbegrippen “accuraat, coherent en doeltreffend” richt het onderzoek zich verder op een aantal subonderzoekslijnen.
Hieronder volgt een schematisch overzicht. Het dient evenwel te worden benadrukt dat overlapping tussen de verschillende (sub)onderzoekslijnen mogelijk is.
- Handhavingsmechanismen:
- Opsporing en handhaving door de overheid
- Bepalen en omschrijven van sanctioneerbaar gedrag
- Bepalen van de strafbare dader
- Bepalen en invullen van de sanctievorm
- Bepalen en toetsing van de concrete sanctie
- Uitvoering van de sanctie
- Rechtsbescherming
- Rechtsbescherming van de zwakke rechtsgebruiker
- Behoorlijke rechtsbedeling: recht op een eerlijk proces; termijnen in het recht, rechtsmiddelen, grensoverschrijdende procesgang, bewijsrecht, buitengerechtelijke vormen van geschiloplossing
- Veiligheid en preventie