Missie - Steunpunt Goederen- en Personenvervoer (Mobilo)

De relatie tussen transport en samenleving is complex.  Traditioneel wordt transport beschouwd als een afgeleide vraag, in die zin dat de vraag naar transport gecreëerd wordt door de aanwezigheid van economische activiteit. Nochtans leveren ook firma’s gespecialiseerd in transport en logistieke dienstverlening een bijdrage aan de economie, zeker in een regio als Vlaanderen waar vele logistieke bedrijven gevestigd zijn. In vele (andere) activiteitssectoren vormen management en organisatie van de logistieke keten een hoofdbestanddeel van de totale strategie, inclusief de verbinding tussen de productielocaties in regio’s verspreid over de wereld. Zodoende is het quasi onmogelijk om economie en transport van elkaar te scheiden. Transport is dus een afgeleide vraag maar tevens een bron van concurrentie. Een goed georganiseerd transportsysteem maakt een regio aantrekkelijk als locatie voor economische activiteit. Steden vormen de motor van een levende economie maar stijgende congestiekosten kunnen een bedreiging vormen voor het welvaartspotentieel in deze steden.

Een andere illustratie van de complexe relatie tussen economie en transport is het feit dat in geval van personenvoer de verplaatsing niet enkel beschouwd wordt als een kost (in termen van geld, tijd en prestatie) maar tevens als een positief gewaardeerde activiteit. De reistijd kan immers besteed worden aan persoonlijke of professionele activiteiten.

De meervoudige relatie tussen transport en samenleving vergt niet enkel een benadering waarbij de focus ligt op economische output of emissie. Tegelijkertijd dient de nodige zorg te worden besteed aan de volgende factoren, (1) de omgeving (uitputting van middelen en pollutie), (2) de economische dimensie, en (3) de sociale dimensie. Het gaat om de zogenaamde  dimensies van duurzaamheid ( People-Planet-Profit ) alle relevant in het kader van het transportbeleid.

De fragiele balans tussen duurzaamheid en transport als groeifactor kan uitsluitend bereikt en behouden worden door middel van een radicale keuze voor innovatie en innovatieprocessen. Volgende categorieën van innovaties binnen transport vormen vaak het onderwerp van discussie:

• nieuwe transportsystemen als mogelijke (gedeeltelijke) vervanging van het huidige voertuigenpark, schepen, spoor en vliegtuigen
• verbetering in de huidige voertuigentypes, brandstoffen, infrastructuren
• radicale veranderingen in vervoer
• incrementele aangroei in vervoer
• toepassing van de bestaande concepten op nieuwe markten en in andere geografische gebieden;
• innovaties in beleidsinstrumenten

In vele gevallen vormt de grote onzekerheid omtrent het slagen of mislukken bij innovaties en innovatieprocessen een gevaar voor de impact van het transportbeleid, wat in het slechtste geval kan leiden tot grotere onevenwichten tussen transport, economie en maatschappij.

1. Transport: Flanders logistics: slimme draaischijven voor Europa
De transportsector is een van de belangrijkste sectoren in de Vlaamse economie. In 2010 waren er meer dan 10,000 bedrijven actief in de sector. Samen genereerden ze 6.7% van de toegevoegde waarde van de Vlaamse economie, wat de transportsector belangrijker maakt dan de bouw- en de chemische sector. De transport- en logistieke sectoren stelden in 2009 ongeveer 136,000 mensen te werk, wat een aandeel betekent van 5.3% van de totale tewerkstelling. Zee- en luchthavens spelen niet enkel een cruciale rol in het transport- en logistiek netwerk, zij zijn tevens generatoren van economische activiteit en tewerkstelling. In 2010 stelden de Vlaamse zeehavens bijna 102,000 mensen te werk en genereerden indirect 132,000 bijkomende jobs. De Haven van Antwerpen bevindt zich in de top 15 van de containerhavens in de wereld. In 2011 werd een totaal vrachtvolume van ongeveer 186 mln ton verwerkt waarvan 104.5 mln ton in containers. Brussels Airport verwerkte ongeveer 18.7 mln passagiers en 475,124 ton aan vracht in 2011.

Het is duidelijk dat vervoer en mobiliteit van cruciaal belang zijn voor de Vlaamse economie. De uitdaging bestaat erin vervoer en logistiek in beweging te houden. Wegen raken verstopt met vertragingen, en verliezen tijd en betrouwbaarheid. Goederenstromen beïnvloeden passagiersstromen, niet enkel op de weg, maar ook op het spoornetwerk. Bijna 15% van de Vlaamse populatie besteedt meer dan 2 uur per dag aan verplaatsing van en naar het werk, 30% heeft hiervoor 1 à 2 uur nodig. Een goed functionerend en betrouwbaar vervoersysteem creëert commerciële opportuniteiten en verbetert de arbeidsmobiliteit.  (Meersman et al., 2009; European Commission, 2011; Studiedienst van de Vlaamse Regering, 2010)

Vanuit beleidsperspectief vereist dit:

•  Sterke en ingebedde logistieke ketens
• Concurrentiële en toegankelijke zee- en luchthavens 
• Het stimuleren van innovatie in logistiek en logistieke ketens
• Verwezenlijking van een hoog kwalitatief, efficiënt en volledig geïntegreerd publiek  transport

2.   Duurzaamheid: duurzaamheid creëren in het hart van de transportsector
De sterke groei in transport heeft gevolgen voor de milieu-impact van de sector. De energieconsumptie neemt nog steeds toe met een hogere snelheid dan de rest van de Vlaamse economie. In de EU is het transport voor meer dan 96% van zijn energiebehoeften afhankelijk van aardolie en aardolieproducten. De Vlaamse transportsector maakt ook zeer weinig gebruik van alternatieve energiebronnen (ongeveer 3%), hoofdzakelijk bestaande uit biobrandstoffen. (Meersman et al., 2009; European Commission, 2011; Studiedienst van de Vlaamse Regering, 2010, Vlaamse MilieuMaatschappij, 2010) .
De uitstoot van broeikasgassen in EU veroorzaakt door transport, inclusief internationale luchtvaart en maritiem transport, nam tussen 1990 en 2008 toe met een verbeterdeongeveer 34%. Over dezelfde periode verminderden energie-industrieën hun uitstoot met ongeveer 9%. In Vlaanderen werd een reductie van de CO ₂   intensiteiten  eco-efficiëntie in het vervoer gerealiseerd, maar deze is onvoldoende om de sterke stijging in het transport, en in het bijzonder in het wegvervoer, te compenseren. (Meersman et al., 2009; European Commission, 2011; Studiedienst van de Vlaamse Regering, 2010, Vlaamse MilieuMaatschappij, 2010)

Auto’s zijn de meest populaire passagierstransportmiddel binnen de EU: ze vertegenwoordigen zowat 72% van alle passagierskilometers. Nochtans is de persoonlijke auto zelden de meest energie-efficiënte vorm van transport. Volgens statistieken van de UK, telt 60% van de auto’s slechts één inzittende. Dit percentage stijgt tot ongeveer 85% voor woon-werk verkeer en business trips. Het intense gebruik van het wegnetwerk gedurende bepaalde periodes leidt tot congestie met aanzienlijke externe kosten als gevolg. (Meersman et al., 2009; European Commission, 2011; Studiedienst van de Vlaamse Regering, 2010, Vlaamse MilieuMaatschappij, 2010)

De totale externe kost van transport en logistiek is substantieel en wordt in belangrijke mate gedragen door de maatschappij, en niet door de sector zelf. Het doorrekenen van de externe kosten aan de sector zelf, zou de ecologische bewustmaking van de sector verbeteren, de efficiëntie verhogen en leiden tot een verhoging van een eerlijke concurrentie tussen de verschillende transportmodi. Het invoeren van een eerlijk en efficiënt prijssysteem is echter niet eenvoudig en terzelfdertijd zijn er ook nog andere politieke maatregelen noodzakelijk. (Meersman et al., 2009; European Commission, 2011; Studiedienst van de Vlaamse Regering, 2010, Vlaamse MilieuMaatschappij, 2010).

Vanuit beleidsoogpunt dient aandacht te gaan naar:

• Optimaal gebruik van bestaande infrastructuur
• Verhoging van de economische en eco-efficiëntie van transport
• Uittekenen van duurzame mobiliteitsplannen
• Stimuleren van maatregelen om het gebruik van auto’s voor woon-werkverkeer te verminderen
• Eerlijke en efficiënte prijszetting voor mobiliteit
• Verwezenlijken van een hoog kwalitatief, efficiënt en volledig geïntegreerd publiek transport
• Stimuleren en promoten van co-modaliteit in vracht- en passagiersvervoer 

3.  Innovatie: de rol van de overheid in het innovatieproces
 
Innovatie is cruciaal voor de realisatie van duurzaam transport. Bepaalde technische innovaties vereisen echter een vrij lange tijdshorizon, terwijl procesinnovaties dikwijls veel sneller geïmplementeerd kunnen worden.   Niettegenstaande innovatie een van de sleutelsuccesfactoren is van de private sector, kan omwille van het complexe netwerk binnen transport en logistieke sector waarbinnen goederen en passagiers elkaar beïnvloeden, een tussenkomst van de overheid in het innovatieproces van deze sector vereist zijn. Daarenboven zijn private investeringen in innovatie vrij riskant omwille van marktgebreken en van de onderlinge afhankelijkheid van de verschillende spelers in de transport en logistieke sector.

Vlaanderen onderneemt reeds pogingen om innovaties in transport te stimuleren met projecten als PIEK, Pendelfonds, Park and ride, Small barges, Cargo Community System, Dynamisch Verkeersmanagement, enz.
 
In verband met de beoordeling van de rol van de overheid in het innovatieproces, dienen bepaalde zaken te worden onderzocht:

• De mate waarin innovatie sturing vereist in de transport en logistieke sector
• Identificatie van de belangrijkste hinderpalen voor innovatie in de transport sector
• De mogelijke storende impact van marktimperfecties en reglementeringen
• De specifieke nood aan innovatie in de sector
• Indicatoren en methodes voor de beoordeling van succesfactoren van publieke investeringen in innovatie in de sector