Het is winter. Aan het einde van de zomer liet de Belgische premier weten dat we ons moeten voorbereiden op een moeilijke winter en zelfs op meerdere moeilijke winters. Ondanks schommelingen zullen hoge elektriciteits- en gasprijzen wellicht niet onmiddellijk de wereld uit zijn. De klimaatcrisis maakte ons de voorbije zomer opnieuw duidelijk dat er na lastige winters ook weer zorgwekkende zomers aankomen. Hoe kunnen we vanuit een Leerstoel met de naam Economie van de Hoop ingaan op deze uitdagingen? En bijvoorbeeld ook met jonge mensen nadenken over een economie die hoop uitstraalt voor de mens en het klimaat. Maar hoe kunnen we vermijden dat we al te snel tekens menen te zien van een economische transitie die een nieuwe lente voor onze samenleving zou aankondigen?
Toen de Trends Leerstoel Economie van de Hoop in 2020 bij de doorbraak van de Covid-pandemie van start ging, leefde sterk de overtuiging dat er zich een transitie van de economie aankondigde. Klimaatconferenties wezen er steeds meer op dat, naast de EU, grote wereldspelers zoals de Verenigde Staten en China effectief bereid waren drastische klimaatmaatregelen te nemen. Niet alleen koerswijzigingen bij heel wat burgers, ondernemers en het middenveld zagen het daglicht. Het hoopvolle ‘change the game’ dat op het vlak van milieu en klimaat opklonk uit diverse artikelen in het tijdschrift Trends, was hiervoor een metafoor met perspectief. Ook op internationaal niveau kondigde een kentering zich aan. De Green Deal die de Europese Commissie in december 2019 lanceerde was een markant voorbeeld van hoop. Dit alles bepaalde de teneur van de eerste webinars en publicaties van de Leerstoel. ‘Een economie van de hoop’ was dan ook logisch als titel van het eerste jaarboek en Streven-cahier dat in december 2020 als bijlage bij het tijdschrift Trends verscheen.
Het tweede jaar van de Leerstoel viel samen met de vijftigste verjaardag van het Rapport aan de Club van Rome. We stonden toen voor de uitdaging om, wilden we de hoop levendig houden, stil te staan bij de idee van Limits to Growth en deze naar onze tijd toe te hertalen. We kozen er niet voor om mee te gaan in de polarisering rond het concept van economische groei. Dat er op een of andere manier grenzen zijn aan steeds meer economische groei, daar is intussen iedereen het wel over eens. Vanuit het inzicht dat steeds meer groei voor zowel mens, samenleving als planeet op problemen en ongenoegen botst, ontstond binnen de Leerstoel dan ook de consensus dat we de noodzakelijke transitie van de economie aan het paradigma van ‘een economie van het genoeg’ dienden te toetsen. Onder deze titel verscheen dan ook in december 2021 een tweede publicatie als bijlage bij Trends.
Tijdens het voorbije derde en laatste jaar van de leerstoel viel Rusland Oekraïne binnen. Met alle gevolgen van dien zoals bijvoorbeeld de hoge energieprijzen. Urgente klimaataanpassingen van onze economie blijken hierdoor niet zomaar tot stand te komen. Naast investeringen in zonnepanelen, windmolens en waterstof stellen we met de gestegen energiekosten even goed klimaatonvriendelijke maatregelen vast zoals een toegenomen ontginning van steenkool. De eerste reflex van burgers en bedrijven is dat ze vooral hun energiegebruik op peil willen houden en terug willen keren naar een systeem met lagere prijzen. Ze blijken het niet zomaar te kunnen accepteren dat hogere (energie)prijzen onze economische groei inperken en dat wij zouden moeten gaan matigen in ons energieverbruik en ons consumptiepatroon. Als samenleving kunnen we er dan ook minder en minder op vertrouwen dat het wel goed komt met wat zich in de natuur en met het klimaat afspeelt. Recente onheilspellende klimaatrapporten wakkeren dit wantrouwen aan.
Met een gezond wantrouwen is in bepaalde contexten uiteraard niets mis. Sowieso stelt de Leerstoel steeds meer wantrouwen vast ten opzichte van een economie die zich niet genoeg aanpast aan de gewijzigde context van klimaat en samenleving. Greenwashing is hier een van de voorbeelden van. Voegen we hieraan toe dat velen steeds wantrouwiger worden ten aanzien van de politiek om een werkelijke beleidsshift te realiseren. Of zou het veeleer toch zo zijn dat de oorlogssituatie op het vlak van het klimaat alsnog een positieve politieke wending in gang zet wanneer we door de omstandigheden verplicht worden om bijvoorbeeld ons energiebeleid fundamenteel te herzien?
Zodoende evolueerde het denkwerk binnen de Leerstoel het voorbije jaar in de richting van de vraag hoe naast vaak begrijpelijk wantrouwen opnieuw meer vertrouwen kan groeien. Hoe kunnen we ons uiteindelijk minder wantrouwig opstellen ten aanzien van de economie en de politiek? Is het bijvoorbeeld niet vaak vanuit een tekort aan maatschappelijk vertrouwen dat we er des te meer op uit zijn, steeds meer behoeften bevredigd te zien? Zo dat we economisch als concurrenten ook de natuur hebben geëxploiteerd? Is het ook niet omdat we ons als burger, als ondernemer en als middenveld al te zeer laten verlammen door de diverse crisissen die op ons afkomen, dat we bijvoorbeeld van de politiek of van de media een zondebok maken?
Hoe kunnen we er dus opnieuw op vertrouwen dat de natuur en het klimaat niet in de verdrukking komen, dat een noodzakelijke economische transitie plaatsvindt en dat hiervoor gedreven politieke leiders hun gedeelde verantwoordelijkheid opnemen? Een onderzoek naar wat vertrouwen werkelijk inhoudt leek ons meer dan ooit van belang om dan ook van een ‘economie van het vertrouwen’ te kunnen spreken. We willen, over de komende wellicht moeilijke winters en zomers heen, realistisch en hoopvol blijven uitkijken naar een nieuwe lente voor de economie, de samenleving en de planeet. Vandaar dat we in het jaarcahier van de Trends Leerstoel Economie van de Hoop niet alleen denkers aan het woord laten die voeling hebben met de economische werkelijkheid, maar eveneens jongeren die vrijuit hun stem laten horen over de economie van hun dromen. Deze eindpublicatie van de Leerstoel verscheen op 8 december 2022 als bijlage bij Trendsmagazine en is gratis te verkrijgen via deze website.