Erfgoed in beweging

Stadsfestival met drie centrale tentoonstellingen

Barokke Influencers, zo luidt de anachronistische titel van een grootschalig stadsfestival dat zich afspeelt in Antwerpen. Organisatie is in handen van UCSIA, de Universiteit Antwerpen is co-organisator. In het kader van dit festival worden zeer veel inspirerende activiteiten georganiseerd. Er zijn concerten, lezingen en gesprekken met tal van experten, boeiende (en toegankelijke) podscasts, geleide wandelroutes en meerdere tententoonstellingen. Op 22 april werd het startschot gegeven voor de drie centrale tentoonstellingen. Zij vormen het historische epicentrum van dit project, dat zich gaandeweg steeds meer verbreedde. Bekijk hier het volledige programma, en ontdek binnenkort ook de extra expo's die het Havenhuis en KMSKA nog in petto hebben.

Jezuïeten en de kunst van het overtuigen

De afdeling Bijzondere Collecties is een trotse partner in dit project en werkte voornamelijk mee aan de tentoonstelling in de Carolus Borromeuskerk. De drie centrale expo's zijn te zien op drie locaties, op wandelafstand van elkaar.  

• in de Carolus Borromeuskerk
• in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
• in het Snijders&Rockoxmuseum 
  

De drie locaties baden in de 17de-eeuwse sfeer die zo bepalend was voor het concept van de tentoonstelling. De curatoren laten zien hoe de leden van jezuïetenorde woorden maar vooral beelden hebben ingezet om het katholieke ideeëngoed - dat in tijden van protestantisme zwaar onder vuur lag - te verdedigen en te verankeren bij de mensen rondom hen; zowel dichtbij als veraf. Waarom kunnen we hen beschouwen als influencers van toen? Hoe gingen ze te werk en wie konden ze bereiken? 

Medewerking van Bijzondere Collecties

• Dr. Maartje De Wilde, conservator bij de dienst Bijzondere Collecties, is een van de curatoren van de tentoonstelling. Zij leverde input rond het concept van de tentoonstelling en hielp bij het schrijven en redigeren van de tentoonstellingsteksten. 
  
• Maartje stelde een themanummer samen van het tijdschrift De Boekenwereld, met als titel 'Op missie'. Verschillende experten (Hubert Meeus, Johan Verberckmoes, Werner Thomas, Dirk Imhof, Steven Van Impe, Ad Meskens e.a.) werkten aan het nummer mee. Het tijdschrift wordt te koop aangeboden aan de balie in de Carolus Borromeuskerk en in het Snijders&Rockoxmuseum. Laurent Breeus-Loos, tijdelijk medewerker bij Bijzondere Collecties, stond in voor de beeldredactie. 
  
  
  
• 
  
• 
  

Jobstudenten en stagiairs hebben afgelopen zomer zeer veel werk verricht. Zij waren van nabij betrokken bij de zorg voor onze erfgoed- en archiefcollecties. 

Bijzondere Collecties 

Bijzondere Collecties kreeg hulp van Martha en Fiep. In het preciosamagazijn hebben zij maar liefst 475 (!) lopende meter aan historische boeken gereinigd en ook de boekenplanken werden afgestoft. Ze noteerden fysieke kenmerken van de boeken, waardoor onze metadata zijn aangevuld met extra informatie. Die kan later weer van pas komen voor onderzoek. Martha en Fiep werden ook ingezet bij het reinigen en beschrijven van glasplaatjes uit de Bijzondere Collecties. In functie van het grootschalige digitaliseringsproject van Meemoo (het GIVE-glasplatenproject) hebben zij er mee voor gezorgd dat we onze volledige collectie van circa 4000 glasplaatjes tijdig kunnen aanleveren. Ook jobstudent Silan heeft hier een belangrijke rol in gespeeld: 2000 glasplaatjes heeft zij professioneel schoongemaakt en zuurvrij verpakt. De overige 2000 plaatjes waren al in eerdere fase gereinigd. Silan kent inmiddels ook de algemene bibliotheekmagazijnen als haar broekzak: zij sprong in voor de vaste magazijnier tijdens zijn vakantie. De inhoudelijke beschrijving van de glasplaatjes gebeurde in een sjabloon van Meemoo. Hierbij kregen we extra hulp van hun BIS-stagiairs Ingrid, Lise en Liam. 

Universiteitsarchief

Het Universiteitsarchief kon rekenen op de hulp van tien enthousiaste jobstudenten. Enkele studenten gingen aan de slag met het planarchief van de opleiding Erfgoedstudies – voorheen Monumentenzorg. Ze hielpen bij het schonen, reinigen, beschrijven en verpakken van restauratie- en opmetingsplannen. Hierdoor is de langetermijnbewaring van deze kwetsbare materialen verzekerd. Daarnaast is een hele reeks eindwerken van de opleidingen Erfgoedstudies en Stedenbouw en Ruimtelijke Planning (SRP) verwerkt en opgenomen in het Universiteitsarchief. Ook het archief van het Hoger Instituut voor Vertalers en Tolken (HIVT) werd onder handen genomen. Ondertussen zijn studietrajectfiches van de studenten die de vertalers- en tolkenopleiding tussen 1993 en 2013 volgden, verwerkt. Tijdens het eerste semester zal een jobstudent ook de rest van het opleidingsarchief van het HIVT aanpakken. En ook andere archiefcollecties werden (deels) verwerkt: masterthesissen, archief van de Preventiedienst en het archief van ererector-voorzitter en emeritus Rudi Verheyen. Bovendien kreeg het audiovisueel materiaal uit verschillende collecties – in afwachting van digitalisering – alvast een voorlopige beschrijving. Tot slot zorgden de jobstudenten mee voor een proper archiefmagazijn! 

Conclusie 

De inzet was groot – zelfs bij zeer warme temperaturen; de sfeer was hartelijk en het resultaat mag er absoluut zijn. 

Heb je zelf ook interesse om eens mee te werken als jobstudent? Laat het ons weten! 

​

De aanleiding

Professor Hubert Meeus ging op 30 september 2021 met emeritaat. Op vrijdag 17 juni 2022 namen tal van (oud-)collega's afscheid tijdens een feestelijke en muzikale middag vol verrassingen: grappige anekdotes, warme speeches, een bijzonder vriendenboek én twee tentoonstellingen. We lanceerden Boekzaal: een digitale expo en een fysieke tegenhanger in de inkomhal van de Universiteitsbibliotheek. 

Liefde voor en kennis van het oude boek

Professor Meeus gaf vele jaren les bij Taal- en Letterkunde en heeft in zijn onderwijs en onderzoek veel aandacht gehad voor stukken in Antwerpse collecties. Zo liet hij elke student van het vak Wetenschappelijke vaardigheden een opdracht maken in een wetenschappelijke bibliotheek uit Antwerpen (of daarbuiten) om kennis te maken met oude drukken uit de 16de of 17de eeuw.

Boekzaal - Hulde aan de jarenlange inzet van professor Meeus

Boekzaal, de digitale bibliotheek die op 17 juni 2022 werd gelanceerd, sluit aan bij de onderwijs- en onderzoeksgebieden waar Hubert Meeus zich tijdens zijn carrière op toelegde, namelijk boekgeschiedenis, heuristiek en historische letterkunde (de periode 1500 tot 1800, toneel, lyriek, emblematiek), zowel in relatie tot Antwerpen, tot de Nederlanden als in een internationale context. Deze bibliotheek telt voorlopig 65 bijdragen, van 66 collega's uit België en Nederland. En het project is zo opgezet dat het in de toekomst nog kan aangroeien. 

De bijdragen gaan over de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek, van de Bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap en van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Dit zijn de drie organiserende instellingen achter dit project en zij stonden in voor de digitalisering van alle stukken, voor zover ze nog niet digitaal beschikbaar ware fysieke tentoonstelling werd helaas vervroegd stopgezet door de brand op de Stadscampus, maar boekzaal blijft open voor alle bezoekers.

Meer weten? Klik hier​

Inventariseren en registreren

Erfgoed: zo zichtbaar en participatief mogelijk graag! Veel instellingen, ook onze Bijzondere Collecties, pakken uit met foto's van hun stukken op sociale media. Of ze zetten stevig in op onderzoek naar hun collecties. Maar aan erfgoedzorg zitten ook nog heel veel ‘onzichtbare’ kanten. Het beschrijven van collecties bijvoorbeeld: we verzamelen correcte informatie over de bronnen en ontsluiten die volgens bepaalde standaarden. Zo krijgen verschillende stakeholders informatie die ze kunnen inzetten voor onderzoek, tentoonstellingen, restauratie enzoverder.

Met specialistische terminologieën vermijden we dubbelzinnigheden in het beschrijven van collecties en collectiestukken. Betekenissen van bepaalde termen worden vastgelegd: zo weet je zeker dat je beschrijving juist geïnterpreteerd kan worden, niet in het minst door computers. Op die manier worden allerlei digitale toepassingen mogelijk zoals het samenbrengen en vergelijken van collectiestukken (‘linken van data’). Door collecties te linken kan je informatie vinden, die je voorheen niet had over je collectie.

Art and Architecture Thesaurus

De Universiteitsbibliotheek Antwerpen zet via Brocade, het collectiebeheerssysteem van Anet, sterk in op het gebruik van dergelijke thesauri of ‘authoriteiten’. Een heel bekende thesaurus binnen de erfgoedsector is de Art and Architecture Thesaurus®.

Deze thesaurus heeft een Nederlandse vertaling, uiteraard heel interessant voor ons taalgebied! De Universiteitsbibliotheek organiseert, samen met een aantal partners, een studiedag om deze thesaurus in de kijker te zetten. Zo’n thesaurus heeft namelijk ook veel onderhoud nodig en dat is een gemeenschappelijke taak. Maar als dat gebeurt dan zijn de voordelen legio!

De studiedag vindt plaats op 3 mei en is al volzet. Achteraf zullen bepaalde documenten hier ook ter beschikking worden gesteld. De organisatie is in handen van collega Karen Andree, die de registratie van de kunstcollectie op zich neemt.  

Voor Erfgoeddag organiseert de Bibliotheek & Archief van de Universiteit Antwerpen de  expo “Alles uit de kast! Een brede kijk op het onderwijs aan de universiteit”. We laten de bezoeker kennismaken met het school(s)erfgoed dat onze universiteit rijk is! De expo is een organisatie van het Universiteitsarchief in nauwe samenwerking met studenten van de 3de bachelor conservatie-restauratie (Faculteit Ontwerpwetenschappen).

We tonen prenten en cursussen uit de Bijzondere Collecties, een historische microscoop en studentenlinten uit de collectie Academisch Erfgoed, geïllustreerde prijsboeken uit de Bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap en 19^e-eeuwse inschrijvingsregisters uit het Universiteitsarchief. De tentoonstelling loopt van 24 april tot 3 juni 2022 in de inkomhal van de bibliotheek op Stadscampus.

Feestelijke opening

Vrijdag 22 april 2022 organiseren we een feestelijke opening vanaf 16u30. Rector Herman Van Goethem zal de expo “Alles uit de kast!” openen en onze nieuwe gevelborden inhuldigen. Niet enkel een nieuw bord “Bibliotheek & Archief” maar ook onze kwaliteitslabels Erkend Cultureel Archief en Erkende Erfgoedbibliotheek. Meer dan voldoende redenen om een feest van te maken met een aansluitende receptie!

Wil je er graag bij zijn? Schrijf je dan hier in en kom de expo vrijdag 22/04 in primeur ontdekken!  

De afdeling Bijzondere Collecties krijgt vanaf februari hulp van student Joran Nijhuis. In het kader van zijn masteropleiding volgt hij het vak Publieksgeschiedenis. Hij helpt ons bij de voorbereiding van enkele innovatieve publieksprojecten over onze boekencollectie. 

Het Universiteitsarchief krijgt tijdelijk versterking van Stephanie Fransis in het kader van haar master na masteropleiding Archivistiek: Erfgoed en Hedendaags Documentbeheer. Stephanie zal werken rond informatiebeheer binnen Teams.  

We houden jullie op de hoogte over hun resultaten! 

Silan Dagdeviren volgt de research master Filosofie aan de UAntwerpen. Vanaf december helpt ze de collega's van Bijzondere Collecties bij erfgoedzorg en digitalisering. Met veel enthousiasme en leergierigheid leert zij onze collectie en bibliotheekwerking kennen, en tegelijk zijn wij enorm gebaat bij haar hulp. Binnenkort neemt Silan onze Instagramaccount over en neemt zij je mee voor een blik achter de schermen.

Het zopas verschenen nummer van De Gulden Passer. Tijdschrift voor boekwetenschap (jg. 2021-2, vol. 98) bevat twee bijdragen over nieuwe aanwinsten bij Bijzondere Collecties. De Universiteitsbibliotheek verwierf eind 2019 een tiental handschriftfragmenten. In 'Membra disiecta' (p. 315-320) gaat collega Kara Verboven dieper in op het profiel van deze deelcollectie en licht ze enkele fragmenten toe. Professor Remco Sleiderink staat stil bij een specifiek document, een brief van Napoléon de Pauw over het beroemde handschrift-Van Hulthem (p. 321-326). Je vindt het laatste nummer onder andere in onze leeszaal Geschiedenis GES 93 E-GULD, bij de tijdschriften. 

Je leest in dezelfde rubriek ook meer nieuws over aanwinsten in andere Antwerpse erfgoedinstellingen. 

In juli 2021 ontving het Universiteitsarchief het kwaliteitslabel ‘Erkend Cultureel Archief’ van de Vlaamse Overheid. 

Sinds het Cultureel-erfgoeddecreet van 23 mei 2008 kent de Vlaamse overheid dit label toe aan organisaties die hun verantwoordelijkheid als beheerder van cultureel erfgoed ernstig nemen. Ze oefenen de vijf basistaken in cultureelerfgoedwerking uit op een evenwichtige en professionele wijze. Deze erkenning creëert mogelijkheden voor (internationale) bruiklenen, collectiemobiliteit en expertisedeling. Om de vijf jaar wordt deze erkenning geëvalueerd.

Vijf basistaken 

• herkennen en verzamelen (nl. acquisitie)
• behouden en borgen (nl. bewaren)
• onderzoeken
• presenteren en toeleiden (nl. ontsluiten voor een divers publiek van kenners en liefhebbers)
• participeren​

De afdeling Bijzondere Collecties leent haar Alexanderfragment MAG-P 64.19 uit aan de tentoonstelling Helden in harnas, van 29 oktober 2021 tot 23 januari 2022 te zien in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Lees meer over hoe dit stuk uit het verre Texas in Antwerpen belandde.

Erfgoeddag wordt 20 in 2020... en dat vieren we in 2021! Speciaal voor deze verjaardag pakken we uit met een niet te missen nocturne. Op het programma staan schrijvers Moya De Feyer, Maarten Inghels, Hans Bogaert en prof. Veerle Fraeters. Zij worden geïntroduceerd en geïnterviewd door prof. em. Frank Willaert. Aline Hopchet zorgt voor passende muziek. Dit voorleesmoment is enkel via livestream te volgen op zaterdag 24 april (20:00-21:30) of later te bekijken. De organisatie is in handen van de afdeling Bijzondere Collecties (Universiteitsbibliotheek Antwerpen) en de Bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap. 

Benieuwd? Hier lees je er meer over. 

Conservator Maartje De Wilde werkte mee aan de tentoonstelling ‘Tijdloze tragiek op de planken: De Goudbloem speelt Genoveva’ (Sint-Niklaas, De Bib, 8 oktober – 10 november). Dit project is gebaseerd op de masterscriptie van Sofie Moors (master Nederlands, UAntwerpen). Ze onderzocht de speelpraktijk van een rederijkerskamer in Sint-Niklaas en kon gebruikmaken van een uniek werk, een handschrift met – hoogst zeldzame - regie-aanwijzingen en een schets van het podium. Ze focuste op 1 toneelstuk, een (toen toch) populair werk over De heylighe Genoveva, ze reconstrueerde de opvoering in 3D en kon achterhalen waar dat stuk ooit is opgevoerd. De Universiteitsbibliotheek participeerde op verschillende manieren: Maartje coachte Sofie bij het uitwerken van het tentoonstellingsverhaal, ze schreef en redigeerde de zaalteksten en ze selecteerde een aantal stukken uit de Bijzondere Collecties en de Bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap.

Hoewel de expo wel kon plaatsvinden, kon het Landjuweelfestival van Opendoek dit jaar niet plaatsvinden. Als smaakmaker zocht Opendoek naar een alternatief. Ze maakten een reportage waarin Maartje en Sofie vertellen over het belang van rederijkers en toneel. Toen en nu. Want de invloeden van de oude rederijkers leven verder in de kritisch-creatieve stemmen van toneelmakers, dichters, songwriters, slampoets, cartoonisten, performers... vandaag.

In het kader van het 'Onderzoeksseminarie Film' zijn twee studenten bezig om het archief van regisseur Robbe De Hert te verwerken. Ze doen dat in het archiefverwerkingslokaal van het universiteitsarchief. Op die manier worden de dossiers klaargemaakt voor overdracht naar het FelixArchief. 

In samenwerking met prof. Gertjan Willems (UAntwerpen) en Giovanna Visini (FelixArchief) die instaat voor de begeleiding van de studenten.