In uiteenlopende studiedomeinen van het hoger onderwijs worden mondelinge examens toegepast om na te gaan of studenten de vooropgestelde competenties van een opleidingsonderdeel bereikt hebben. Toch wordt er door docenten vaker gekozen voor een schriftelijk examen omwille van praktische redenen, maar ook omdat de objectieve scoring van een mondeling examen extra aandacht vraagt. In deze ECHO-onderwijstip zetten we de belangrijkste voordelen en uitdagingen van mondeling examineren op een rijtje. Vervolgens focussen we op een schriftelijk examen met mondelinge toelichting: in welke mate biedt deze combinatie het beste van twee werelden en welke aandachtspunten gelden hierbij?
Mondelinge examens: voordelen en uitdagingen
Mondelinge examens kennen verschillende voordelen, zowel voor docenten als voor studenten. We sommen er enkele op.
- Voor docenten kunnen mondelinge examens in vergelijking met schriftelijke examens docenten een scherper beeld geven het competentieniveau van studenten door de mogelijkheid tot interactie.
- Voor studenten zijn er ook voordelen verbonden aan het mondeling format. Zo kunnen docenten indien nodig een duwtje in de juiste antwoordrichting geven, waardoor een vraag niet noodzakelijk volledig onbeantwoord moet blijven wanneer het antwoord niet spontaan komt.
- Daarnaast kunnen dubbelzinnigheden of onduidelijkheden in een vraag opgehelderd worden alvorens de student antwoordt.
- Nog een voordeel voor studenten is dat ze worden aangemoedigd om harder te studeren, omdat ze niet onvoorbereid voor de docent willen verschijnen. Dit kan studenten stimuleren om de leerstof actief te verwerken.
- Een ander belangrijk voordeel is dat een mondelinge examenvorm vaak tegemoet komt aan bepaalde noden van studenten met een functiebeperking.
Naast de voordelen voor docenten en studenten, zijn er ook uitdagingen of valkuilen verbonden aan mondelinge examens.
- Een vaak voorkomend aandachtspunt is dat van sociale vertekening, waarbij factoren zoals geslacht, etniciteit, geloof of de persoonlijke band met de student de beoordeling van de docent kunnen beïnvloeden. Om sociale vertekening te vermijden, is het belangrijk om criteria op te stellen die niet afhankelijk zijn van vaststaande studentkenmerken.
- Daarnaast kunnen er organisatorische problemen opduiken. Zo is het een hele opgave voor docenten om bij een grotere groep studenten alle individuele mondelinge examens af te nemen. Vaak wordt dan gekozen voor een beperkt aantal vragen, waardoor de validiteit van de toetsing in het gedrang kan komen. Hoewel de tijd vaak schaars is (in grote groepen), is het toch belangrijk om voor iedere student voldoende examentijd te voorzien. Ook het opstellen van een toetsmatrijs kan zorgen voor een valide mondeling examen (zie deze ECHO-tip van 2013). Een andere manier om de validiteit te waarborgen, is het gebruik van nog een andere toetsvorm naast het mondeling examen.
Schriftelijk examen met mondelinge toelichting
Door een schriftelijk examen te combineren met een mondelinge toelichting, kan je het beste van beide toetsvormen (i.c. schriftelijk en mondeling examen) combineren. De combinatie maakt het mogelijk om te komen tot een toetsing die zowel voldoende breed als voldoende diepgaand is. De breedte van een examen vergroot als je meer vragen opneemt en een ruimere waaier aan topics bevraagt, wat een positief effect heeft op de betrouwbaarheid en de validiteit van de toetsing. Een voldoende breed examen afnemen is mogelijk door te werken met een schriftelijke variant waarbij studenten niet alle vragen mondeling moeten toelichten en dus meer vragen gesteld kunnen worden.
De diepgang van een examen vergroot je door, in aanvulling op een schriftelijke uitwerking, mondelinge bijvragen te stellen. Door zowel de schriftelijke als de mondelinge component te beoordelen kunnen bovendien alle studenten hun sterktes uitspelen: voor sommige studenten is dat schriftelijke communicatie, terwijl andere studenten dan weer mondeling sterk(er) zijn.
Enkele tips om de kwaliteit van een schriftelijk examen met mondelinge component te bewaken
- Communiceer vooraf aan de studenten de verwachtingen.
- Gebruik een antwoordsleutel en/of evaluatiecriteria/-rubriek.
- Werk met meerdere beoordelaars.
- Streef een weldoordachte planning na.
- Stel studenten gerust.
Geïnteresseerd om meer te weten te komen? Lees dan de volledige onderwijstip!